Polskie wino, choć często przyćmiewane przez swoich europejskich konkurentów czy to z Francji, Włoch czy Hiszpanii, posiada niezwykle bogatą historię, która zasługuje na uwagę. Historia wina w Polsce to fascynująca podróż, która rozpoczyna się od skromnych początków za czasów panowania dynastii Piastów. Następnie nastąpiły liczne zmiany i wyzwania kulturowe, po to by w przyszłości winnice z Polski mogły osiągnąć pełnię swego potencjału. Dzieje wina w Polsce to fascynująca przygoda. Sprawdźcie, od czego wszystko się zaczęło.
Nie każdy zdaje sobie sprawę, jak bogata jest tradycja uprawy winorośli w Polsce, początki produkcji wina sięgają aż tysiąc lat wstecz. Wszystko zaczęło się na ziemi krakowskiej, gdzie w X wieku na polskich winnicach zakwitły pierwsze winorośle. Pochodziły one głównie z Moraw i Czech, będące owocem wymiany handlowej pomiędzy naszymi królestwami. Produkcja wina była głównie spowodowana zapotrzebowaniem na wino do celów liturgicznych.
Według kronik pierwsze krzewy na Podkarpaciu oraz w klasztorze benedyktynów w Tyńcu pojawiły się w XI i XII wieku. Wraz z grupą osadników z Flandrii w XI i XII wieku pojawiły się kolejne uprawy winorośli w okolicach Zielonej Góry. Kultura winiarska w Polsce prężnie się rozwijała dzięki osadnikom z Niemiec i Francji. Dysponowali oni tajnikami wiedzy z zakresu wyrobu wina.
Przeczytaj także: Czy polskie wina są dobre? – Odkrywanie rodzinnego trunku
Złoty wiek polskiego wina przypadł na XVI i XVII wiek, kiedy to polscy królowie, m.in. Stefan Batory, wspierali rozwój winiarstwa, zdobywając uznanie za granicą. Wzrastała popularność trunku, który przestał być zarezerwowanym jedynie dla duchowieństwa. Mieszczanie oraz niektórzy przedstawiciele Polskiej szlachty zakładali własne plantacje. Ponadto tworzyli winnice kupieckie m.in. na Śląsku, w dolinie Odry i nad Wisłą.
Wiek XIV przyniósł niesamowity rozwój produkcji wina w Polsce. Popularność trunku w tym okresie dorównywała popularności piwa i miodu pitnego. Czasami pełniło nawet funkcję środka płatniczego i towaru wymiennego. W przeciwieństwie do winnic klasztornych i dworskich te prowadzone przez mieszczan były ukierunkowane na osiąganie zysku. Zazwyczaj umiejscowione były na obszarach sprzyjających uprawie winorośli, blisko głównych szlaków komunikacyjnych. Centralnym ośrodkiem produkcji wina w tamtym okresie był Śląsk. Plantacje w dolinie Odry rozciągały się od Raciborza po Szczecin, ale koncentrowały się głównie wokół miast takich jak Gubin, Zielona Góra czy nawet Krosno. Wszędzie tam Niemieccy osadnicy rozwinęli uprawę winorośli.
W Wielkopolsce istotną rolę w propagowaniu tradycji winiarskich odegrał Poznań, a także okolice Zbąszynia i Wolsztyna. Sztuka wytwarzania wina rozwijała się również w dolinie Wisły, szczególnie w rejonach Krakowa, Torunia i Płocka. Chociaż prawdziwą „stolicą” Polskiego winiarstwa nad Wisłą był Sandomierz.
Mimo okresu świetności XVI wiek przyniósł kryzys związany z otwartymi szlakami handlowymi. To zapoczątkowało masowy import wina z innych krajów przede wszystkim z Niemiec, Węgier, Francji i Hiszpanii. Wiek XV i XVI był też wiekiem charakteryzującym się wzrostem popularności piwa i wódki.
Niekorzystny klimat dla uprawy winorośli prowadził do znacznych obniżeń plonów oraz czasami całkowitego zniszczenia plantacji. Mieszczanie, nastawieni na zysk, stopniowo rezygnowali z prowadzenia mało dochodowego interesu. Co więcej, wojny przetaczające się przez nasze terytorium w XVII wieku szczególnie Potop Szwedzki doprowadziły do zubożenia i upadku gospodarczego sporej ilości miast, gdzie konsumpcja wina była największa. Polska, wyniszczona walkami zbrojnymi i najazdami, stała się krajem na tyle ubogim, że winorośl w sporej mierze zaprzestano uprawiać. Dawne tradycje winiarskie praktycznie straciły na znaczeniu.
Kolejny kryzys winiarstwa nadszedł w połowie XIX wieku wraz z pojawieniem się filoksery – szkodliwego dla winorośli szkodnika. Pomimo licznych trudności, produkcja zielonogórskiego wina zdołała przetrwać. W 1800 roku w granicach miasta Zielona Góra uprawiano aż kilkaset hektarów winorośli. Tutaj w Zielonej Górze narodziło się pierwsze niemieckie wino musujące producentem, którego był Karl Samuel Häuser. W 1824 roku stworzył on pierwszy sekt z zielonogórskiego wina. Założona wówczas wytwórnia stała się największym przedsiębiorstwem branży winiarskiej w tym mieście.
Po zakończeniu I wojny światowej temat uprawy winorośli w Polsce powrócił. Winiarstwo w Polsce rozwijało się w okolicach warki nad Pilicą oraz na Ciepłym Podolu (dzisiejsza Ukraina), w dolinach Dniestru i Zbrucza.
Instytucje takie jak Państwowy Zakład Ogrodniczy w Zaleszczykach, Małopolskie Towarzystwo Rolnicze we Lwowie oraz Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach odegrały istotną rolę w propagowaniu uprawy winorośli. Niestety, wszelkie nadzieje na rozwój polskiego winiarstwa zostały pokrzyżowane przez II wojnę światową. Ponadto późniejsze lata komunizmu pogłębiły kryzys.
Po wojnie w nowych granicach Polski pozostało jedynie kilkadziesiąt hektarów zniszczonych lub zaniedbanych winnic. Przede wszystkim były to plantacje po niemieckich zakładach w Zielonej Górze i kilku winnicach w centralnej części kraju. Władze komunistyczne początkowo wspierały odbudowę, planując posadzenie kilkuset hektarów winorośli w rejonie zielonogórskim i w okolicach Warki nad Pilicą. W 1951 roku utworzono Zakład Winorośli przy Instytucie Sadowniczym w Skierniewicach, mający wspierać odbudowę polskich tradycji winiarskich. Jednak entuzjazm ten zmalał po wyjątkowo mroźnej zimie w latach 1956/1957, co spowodowało zniszczenie większości upraw w Europie Środkowej. W konsekwencji w 1962 roku zamknięto Zakład Winorośli, skupiając się na produkcji win owocowych.
Odrodzenie przyszło w latach 90. kiedy to pojawiły się nowe inwestycje. Prekursorem winiarstwa w kraju był Roman Myśliwiec, który założył winnicę Golesz. Rosnąca konsumpcja tego trunku miała wpływ nie tylko na zwiększenie importu win z różnych zakątków świata. Miała wpływ także na rozwój rozmów dotyczących przywrócenia produkcji krajowej. Dzisiaj, polskie wino przeżywa renesans, z Winnicą Turnau, Dom Jantoń, Winnicą Smak Kujaw, Gostchorze, Jakubów w roli ciekawych producentów. Wzrastająca liczba festiwali winiarskich, takich jak Winobranie w Zielonej Górze czy Międzynarodowe Dni Wina w Jaśle, świadczą o rosnącym zainteresowaniu kulturą picia wina w Polsce.
Dzisiejsze polskie wina, oparte zarówno na hybrydowych, jak i klasycznych odmianach winorośli, zdobywają uznanie na rynku krajowym i międzynarodowym. Wprowadzenie do oferty klasyków, takich jak Riesling, Chardonnay czy Pinot Noir, dowodzi, że Polska winiarska scena stoi przed obiecującą przyszłością. Polska historia z winem przeszła niesamowicie długą drogę począwszy od złotego wieku, przez okres zapomnienia, aż po niesamowity powrót na europejską i światową scenę.
Dlatego dla prawdziwych miłośników krajowego wina każdy kieliszek tego przepysznego trunku to nie tylko rozkosz smakowa, ale łyk prawdziwie fascynującej historii.
